Evlerde münferit banyo bölümlerinin bulunmadığı dönemlerde ya külliye yapıları içinde yer alan veya bağımsız olarak yapılmış hamamların, temizlik dışında hem erkekler hem de kadınlar tarafından sosyal etkinlik alanı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu niteliği nedeniyle hemen her tarihi buluntuların arasında bir hamam mutlaka bulunmaktadır. Bunların arasında en büyüğü ve tanınmışı Ankara'daki tarihi Roma hamamıdır. Üçüncü yüzyılda yapıldığı anlaşılan Roma hamamının büyüklüğü ve çevresinde yer alan değişik amaçlı salonlar ve sütunlar hamamın bir saray hamamı olduğunu göstermektedir.
Yüzyıl başlarına uzanan Roma dönemi hamamlarından başlayarak 14. ve 15.Yüzyılda Osmanlı dönemine kadar devam eden süreçde ve daha sonraki dönemlerde sosyo-kültürel değerini hiçbir zaman kaybetmeyen hamamlar, bazı farklılıklar gösterse de genelde aynı mimari yapıya sahiptirler. Kare plan üzerine kurulan yapılar, ılıklık, soğukluk ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır.
Osmanlı mimarlığının sayıca en zengin türlerinden biridir
hamamlar. Bu yapılarda işlevsellik ve yalınlık önde tutulmakla birlikte mukarnaslı geçişler, mermer ve alçı süslemelerle iç mekanlar zenginleştirilmiştir. En yaygın hamam planı hac biçimi, dört eyvanlı ve köşe hücreli plandır. Bu hamamların üstü genelde kubbe ile örtülüdür.
Hamamlar tarihin her devrinde bir sosyal tesis olarak kullanılmışlardır. Saray hamamları dışında yer alan her yerleşim bölgesinde bulunan bu yapılar o bölgedeki hamam kültürünün varlığını göstermektedir. Anadolu' da belirli günlerde ve özel törenlerde (gelin hamamı, güvey hamamı, kırk hamamı vb.) büyük bir özenle hazırlanılarak gidilen hamamlar yıkanmanın yanı sıra yemek, eğlence ve buluşma yeri olarak da önem kazanmıştır. Eskisi kadar olmasa da günümüzde bu geleneği ve kültürü devam ettiren bölgelerimiz mevcuttur. Kaplıca hamamları ve banyoları da pek çok yerde aynı işlevi görmekte ve benzer sosyal etkinlikler yaşanmaktadır. Şekli ve ismi ne olursa olsun hamam kültürü bugün de devam etmektedir.
